دوره‌ی دبستان، پایه و اساس مقاطع تحصیلی بعدی است. در این دوره، می‌توان پایه‌ی اول ابتدایی را مهم‌تر از مقاطع دیگر دانست. هرچه دانش‌آموزان در این پایه تحت نظر آموزش اصولی باشند، یادگیری در پایه‌های تحصیلی بعدی برایشان سریع‌تر و راحت‌تر خواهد بود. دروس فارسی و ریاضی، دو درس بسیار مهم و پرکاربرد محسوب می‌شوند که در پایه‌ی اول ابتدایی، زمان بیشتری برای آن‌ها در نظر گرفته شده است. در صورتی‌که دانش‌آموزان درس فارسی املای کلمات را به خوبی یاد نگیرند، برای یادگیری دروس دیگر با مشکل مواجه می‌شوند. یکی از مشکلات افت تحصیلی و دغدغه‌های برخی والدین، ضعیف بودن کودکشان در درس املا است. ضعف در املا می‌تواند دلایل مختلفی از جمله آموزش غیراصولی، غیبت‌های بیش از حد دانش‌آموز، بی‌سوادی یا کم‌سوادی والدین و ... داشته باشد. در این مقاله قصد داریم به دلایل ضعف در املا و ارائه‌ی راه‌کارهایی برای تقویت املای دانش‌آموزان بپردازیم.
دانش‌آموزان و درس املا
قبل از آن‌که به مشکلات دانش‌آموزان و درس املا بپردازیم، باید بدانیم مهارت املانویسی به چه معناست؟! مهارت دیکته‌نویسی یعنی توانایی جایگزین کردن صحیح کلمات به صورت نوشتاری به جای صورت آوایی آن‌ها که دانش‌آموزان باید این مهارت را به خوبی یاد بگیرند. درست‌نویسی در حقیقت به کودکان کمک می‌کند تا بتوانند بین آواها و شکل نوشتاری آن‌ها ارتباط خوبی برقرار کنند. همچنین زمینه‌ی مناسبی را برای پیشرفت در درس‌های جمله‌نویسی، انشا و در کل مهارت نوشتن فراهم می‌کند.
مشکلات دانش‌آموزان و درس املا
گاهی اوقات مشکلات دانش‌آموزان در درس املا به علت خوب گوش نکردن، عدم توانایی در تجسم حروف، فراموش کردن بعضی حروف، کندنویسی و بی‌دقتی در نوشتنِ صحیح حروف است. ضعف در دیکته می‌تواند به دلایل دیگری مانند تأثیر زبان، لهجه و گویش محلی کودکان و همچنین فرآیندهای آوایی حذف، تبدیل و قلب باشد. از دید روان‌شناختی این مشکلات می‌توانند ناشی از ضعف‌هایی در شنوایی (شنیدن جاله به جای ژاله) و دیداری (مارد به جای مادر)، ناتوانی در به خاطر آوردن کلمات، بی‌دقتی (نوشتن کندم به جای گندم) و نارسایی‌نویسی باشند.
تأثیر روش تدریس بر ضعف در املا
عدم توانایی در درست‌نویسی باعث می‌شود افراد جامعه نتوانند ارتباط زبانی خوبی باهم برقرار کنند، به همین دلیل آموزش درس املا باید در مدارس جدی گرفته شود؛ آموزش و پرورش با هدف آموزش درست‌نویسی کلمات و جمله‌های زبان فارسی، تشخیص مشکلات املایی دانش‌آموزان و رفع آن‌ها و تمرین آموخته‌های نوشتاری در رونویسی، املا را در برنامه‌ی درسی دوره‌ی ابتدایی قرار داده است. دانش‌آموزان با یادگیری درست‌نویسی می‌توانند توانایی خود را در مهارتهای دیگر مانند خوب گوش کردن، توجه و تمرکز به گفته‌های دیگران و آمادگی لازم برای عبور از رونویسی، جمله‌نویسی و انشا تقویت کنند. برای برطرف کردن مشکلات املایی نه تنها استعداد و توانایی های دانش‌آموزان، بلکه روش تدریس معلمان نیز اهمیت بسیار زیادی دارد.
بهترین روش برای تقویت املای دانش‌آموزان توسط معلمان
بهترین روش برای تدریس درس املا توسط معلم انجام می‌گیرد. در این روش، معلم ابتدا متنی مناسب شامل جملاتی کوتاه و بلند که کلمات آن را قبلا درس داده است انتخاب می‌کند. بعد از انتخاب متن یک بار آن را روی تابلو می‌نویسد و آن را برای دانش‌آموزان می‌خواند، سپس متن را پاک کرده و آزمون را شروع می‌کند. این کار به تقویت مهارتهای دیداری و شنیداری کودکان کمک زیادی می‌کند. این روش در تقویت مهارت جمله‌نویسی دانش‌آموزان نیز موثر است. باید به این نکته توجه داشت که معلم می‌تواند از جملات خارج از کتاب درسی استفاده کند تنها زمانیکه این جملات کمتر از 20 درصد املا باشد. تصحیح گروهی املای دانش‌آموزان یکی از بهترین روش‌هایی است که معلمان می‌توانند برای رفع مشکلات غلط املایی دانش‌آموزان از آن استفاده کنند. به این صورت که معلم از خود دانش‌آموزان برای پیدا کردن غلط‌های املایی استفاده کند. در نهایت پرتکرارترین اشتباهات آن‌ها را به صورت جملات یا کلمات برای تمرین آن‌ها در نظر بگیرد. این روش به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا اشتباهات نوشتاری در ذهنشان بماند و دیگر آن‌ها را تکرار نکنند.
راه‌کارهایی برای تقویت املای دانش‌آموزان توسط والدین
اولین کاری که برای تقویت املای دانش‌آموزان باید انجام دهید این است که دلیل اشتباه‌نویسی آن‌ها را بیابید. باید تشخیص دهید که مشکلشان به کدام علت (بی‌دقتی، کندنویسی و ...) است. سپس با توجه به مشکل آن‌ها تمریناتی برای تقویت ضعفشان بکار بگیرید. - اگر کودک شما دچار اختلال در دیکته‌نویسی است می‌توانید از رایانه برای کمک به او استفاده کنید. به فرزندتان اجازه دهید با استفاده از کیبورد کلمات را پیدا کرده و بنویسد. با این روش کودکان می‌آموزند که حروف را ابتدا به صورت مجزا به کار ببرند و سپس به هم بچسبانند؛ البته باید بدانید که استفاده از کیبورد رایانه در روزهای اول برای کودکان سخت است ولی به مرور این مشکل نیز رفع می‌شود. - کودکانی که دچار مشکل کندنویسی هستند، با تمرین زیاد می‌توانند بر آن غلبه کنند. والدین این دسته از افراد باید علاوه بر صبور بودن، توقعات منطقی و متعادلی از فرزندانشان داشته باشند. باید بپذیرید که سرعت یادگیری در این دانش‌آموزان کند است و به طبع آن بیشتر از دیگر افراد دچار اشتباه و مشکل می‌شوند. تمرین زیاد، صبوری و تحمل والدین تأثیر بسزایی در سرعت یادگیری این کودکان دارد. - برای رفع مشکل فرزندتان از روش‌های مختلف استفاده کنید. مثلاً برای بر طرف شدن مشکلات املایی فقط به رونویسی از روی متن کتاب اکتفا نکنید. شما می‌توانید علاوه بر این کار خودتان متنی را انتخاب کنید و آن را روی یک کاغذ بنویسید، به جای برخی کلمات شکل اشتباه آن‌ها را بنویسید و از کودکتان بخواهید اشتباهات موجود در متن را پیدا کند. این کار را از متن‌های ساده شروع کنید و به مرور زمان آن را پیچیده‌تر و سخت‌تر کنید. این روش به فرزند شما در تقویت مهارت درست‌نویسی کمک بسیار زیادی می‌کند. - گاهی اوقات دست‌خط نامناسب دانش‌آموزان یکی از دلیل مشکلات املایی آن‌ها به حساب می‌آید. دست‌خط هر فرد در حقیقت نشانی از هویت او است. به همین دلیل مهارت خوش‌نویسی یکی از مهارتهای مهمی است که فرد به آن نیاز دارد. پس سعی کنید در طول روز زمانی را برای تمرین زیبانویسی کودکانتان در نظر بگیرید. - اگر کودک شما در نوشتن بعضی حروف مشکل دارد، می‌توانید آن حروف را به صورت کم‌رنگ روی کاغذ بنویسید و از فرزندتان بخواهید آن‌ها را پررنگ کند. - گاهی اوقات کودکان از تمرین املا و درست‌نویسی طفره می‌روند و علاقه‌ای به این کار ندارند. برای آن‌که آن‌ها را به نوشتن و تمرین علاقه‌مند کنید، بهتر است از وسایل متفاوتی مانند تخته‌سفید و رایانه استفاده کنید. همانطور که اشاره شد، علاوه بر تلاش و تمرین زیاد دانش‌آموزان، نحوه‌ی تدریس معلم و همکاری والدین نیز در تقویت املانویسی تأثیرگذار است. اگر فرزند شما نیز دچار ضعف در دیکته است با انجام راه‌کارهایی که در این مقاله به آن‌ها پرداخته شد، می‌توانید به تقویت املای او کمک کنید.