یکی از سؤالاتی که ذهن اکثر دانش‌آموزان و دانشجویان را به خود درگیر کرده، چگونگی تمرکز در کلاس درس است. اما حواس‌پرتی یک مسئله‌ی ذاتی نیست که نتوان آن را حل کرد. هر فردی با ضریب هوش متوسط نیز می‌تواند به قدرت تمرکز دست یابد. همان‌طور که می‌دانید حواس‌پرتی، عدم تمرکز در کلاس درس و کم‌کاری از عوامل اصلی در افت تحصیلی محسوب می‌شود. شاید نتوان میزان حواس‌پرتی را به صفر رساند، اما می‌توان با انجام کارهایی آن را تا حد قابل توجهی کاهش داد.
علل عدم تمرکز در کلاس درس و زمان مطالعه
متأسفانه در دنیای مدرن و امروزی عوامل و ابزارهای زیادی موجب حواس‌پرتی دانش‌آموزان در کلاس درس و حین مطالعه می‌شود. یکی از عوامل افت تحصیلی و کاهش تمرکز را می‌توان پیشرفت فناوری و تکنولوژی دانست. گوشی‌های هوشمند، تبلت، لپ‌تاپ و ... به راحتی تمرکز افراد را حین مطالعه کاهش می‌دهند. شبکه‌های اجتماعی، وب‌گردی‌های بدون هدف و چک کردن ایمیل و پیام‌ها از دیگر عوامل عدم تمرکز در مطالعه به حساب می‌آیند. علاوه بر عوامل بیرونی، حواس‌پرتی علل درونی نیز دارد. مواردی از قبیل فشارهای ذهنی، استرس، نگرانی، گرسنگی و هر عامل تأثیرگذار دیگر بر حالات روانی افراد، تمرکز را کاهش می‌دهند. راه‌های افزایش تمرکز دانش‌آموزان در کلاس درس عبارت‌اند از:
1. خواب کافی در شبانه روز همان‌طور که می‌دانید استراحت و خواب نیاز اساسی انسان است، زیرا ذهن انسان برای حفظ و تقویت قوای یادگیری، حافظه و تمرکز نیازمند استراحت است. از این رو هر فرد باید در طول شبانه روز حداقل 8 ساعت بخوابد. همچنین نتایج حاصل از تحقیقات نشان می‌دهد که خواب کافی با تسهیل ارتباطات عصبی و شیمیایی سلول‌های مغز، باعث افزایش تمرکز دانش‌آموزان و تقویت حافظه و یادگیری آن‌ها می‌شود. البته بهترین زمان برای خوابیدن چند ساعت قبل از نیمه‌شب است زیرا ترشح ملاتونین از حدود ساعت 9 شب آغاز و تا نیمه‌شب ادامه دارد. این هورمون نقش بسیار مهمی در خواب و تنظیم ساعت درونی بدن دارد. مقدار کافی این ماده در بدن باعث ایجاد حس مثبت در انسان خواهد شد از طرفی این هورمون علاوه بر تأثیری که بر خواب می‌گذارد، به تقویت سیستم ایمنی بدن در برابر بیماری‌ها نیز کمک می‌کند.
2. خوردن صبحانه‌ی کامل و مغذی وعده‌ی صبحانه تأثیر زیادی بر نشاط و میزان انرژی در طول روز دارد. البته دقت کنید منظور از صبحانه‌ی کامل و سالم، خوردن مقدار زیادی غذا در این وعده نیست. بلکه تنها کافیست خوراکی‌هایی سرشار از انرژی و مواد مغذی در وعده‌ی صبحانه مصرف شود. نتایج حاصل از تحقیقات نشان می‌دهد، افرادی که صبحانه می‌خورند از حافظه‌ی کوتاه مدت بهتری نسبت به سایرین برخوردارند. از این رو مصرف موادی از قبیل شیر، عسل، پنیر همراه با گردو و خامه، کره‌ی بادام زمینی، عدسی، میوه و سبزیجات در وعده‌ی صبحانه توصیه می‌شود. این خوراکی‌ها علاوه بر تأمین انرژی در طول روز به افزایش تمرکز در کلاس درس و حین مطالعه کمک زیادی می‌کنند.
3. دوری کردن از تمامی عواملی که موجب حواس‌پرتی می‌شوند. اکثر افراد با کوچکترین حرکتی تمرکزشان را از دست می‌دهند که این موضوع کاملاً طبیعی است ولی در صورتی که موجب کاهش یادگیری شود، یک مشکل جدی به حساب می‌آید، پس اگر جامدادی، بطری آب، موبایل و هر وسیله‌ی دیگر و حتی حضور دوستان باعث حواس‌پرتی شوند، باید از آن‌ها دوری کرد.
4. برقراری ارتباط چشمی با معلم برقراری ارتباط چشمی با معلم و تأیید کردن صحبت‌های او نه تنها در دبیر نسبت به محصل حس خوبی ایجاد می‌کند، بلکه باعث افزایش تمرکز دانش‌آموزان در کلاس درس می‌شود؛ همچنین با این کار معلم انگیزه‌ی بیشتری برای تدریس خواهد داشت. بنابراین برای افزایش تمرکز در کلاس درس باید کاملاً هوشیار بود.
5. داشتن هدف از حضور در کلاس درس اکثر معلمان قبل از شروع تدریس موضوع آن جلسه را مطرح می‌کنند. این کار به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا بدانند باید به دنبال یادگیری چه مطلبی باشند. محصلین نیز برای افزایش تمرکز در مطالعه و کلاس درس، باید موضوع اصلی را یادداشت کرده و در ذهنشان پرسش‌هایی را مطرح کنند و در طول کلاس نیز به دنبال یافتن پاسخ باشند. به این ترتیب، تمرکز و سطح یادگیری آن‌ها افزایش خواهد یافت.
6. نکته‌برداری در کلاس درس یکی دیگر از روش‌های افزایش تمرکز یادداشت‌برداری حین تدریس معلم است. با این کار دانش‌آموزان درس را عمیق‌تر و بهتر یاد می‌گیرند. البته نکته‌برداری باید هنگامی که معلم در حال صحبت است، انجام گیرد. به همین دلیل نباید در این شرایط با نوشتن نکات مهم، از مطالب ارائه شده عقب مانده و موضوعات دیگر را از دست داد.
7. شرکت کردن در بحث‌های کلاسی زمانی که دانش‌آموزان در مباحث کلاسی شرکت می‌کنند، تمرکز بیشتری روی موضوع دارند. سؤال پرسیدن در کلاس درس و پاسخ دادن به پرسش‌های معلم باعث می‌شود که محصلان تمرکز بیشتری در کلاس داشته باشند. این کار همچنین به یادگیری عمیق‌تر و بهتر مباحث کمک زیادی می‌کند.
راه‌های افزایش تمرکز در مطالعه
برای افزایش تمرکز در مطالعه قبل از هر چیزی خواب کافی و تغذیه‌ی مناسب از اهمیت زیادی برخوردارند. زیرا همان‌طور که قبلا اشاره کردیم کمبود خواب موجب خستگی و بی‌حوصلگی می‌شود؛ از این رو بیشتر درس خواندن و کمتر خوابیدن نه تنها تمرکز را کاهش می‌دهند، بلکه باعث می‌شود مطالب به خوبی در ذهن و حافظه ذخیره نشوند. اما راهکارهای افزایش تمرکز در مطالعه عبارت‌اند از:
1. انتخاب مکان مناسب برای مطالعه اتاقی که در آن همه‌ی وسایل به هم ریخته‌اند، هوای سردی دارد و از پنجره صداهای آزاردهنده مانند بوق ماشین شنیده می‌شود، طبیعتاً محل مناسبی برای مطالعه نیست زیرا همه‌ی این موارد باعث به هم خوردن تمرکز و حواس‌پرتی می‌شوند. بنابراین اولین گام برای افزایش تمرکز در مطالعه، انتخاب یک مکان مناسب است. اتاقی که هوای آن خیلی سرد و یا خیلی گرم نباشد. همه‌ی وسایل تمیز و مرتب چیده شده باشند. همچنین از هرگونه سر و صدا دور باشد.
2. اختصاص زمانی برای افکار مزاحم اکثر افراد هنگام مطالعه افکار مزاحم و نگران‌کننده‌ای به ذهنشان می‌رسد که موجب کاهش تمرکز و حواس‌پرتی آن‌ها می‌شوند. بهترین روش برای مقابله با این افکار یادداشت کردن آن‌ها روی کاغذ و اختصاص زمانی دیگر برای فکر کردن به آن‌هاست.
3. پرهیز از چند کاری متأسفانه بسیاری از افراد برای صرفه‌جویی در زمان چند کار را به صورت هم‌زمان انجام می‌دهند. اما این کار کاملا اشتباه است. زیرا در این شرایط مغز نمی‌تواند عملکرد خوبی داشته باشد و سطح یادگیری فرد کاهش می‌یابد.
4. تعیین کردن هدف و بازه‌ی زمانی برای مطالعه متأسفانه برخی افراد برای مطالعه یک درس بدون وقفه پیش می‌روند. به گونه‌ای که ممکن است ساعت‌ها در حال مطالعه باشند. این روش مطالعه کاملاً غلط است. زیرا ذهن برای ذخیره و بازیابی اطلاعات نیاز به استراحت دارد. بنابراین برای افزایش عملکرد آن باید بازه‌های زمانی مشخص تعیین کرد. مثلاً اگر برای خواندن درس شیمی 90 دقیقه وقت لازم است، این زمان به سه بازه‌ی 30 دقیقه‌ای تقسیم شود. همچنین در بین هر دو بازه حدود پنج دقیقه استراحت در نظر گرفته شود.
5. مصرف کافئین مصرف متعادل نوشیدنی‌های کافئین‌دار به افزایش تمرکز در مطالعه کمک زیادی می‌کند. چای، قهوه، کافی‌میکس و ... نوشیدنی‌هایی هستند که خستگی را تا حد زیادی برطرف می‌کنند. اما مصرف بیش از حد این مایعات نتیجه‌ی عکس خواهد داد.
سخن آخر
افزایش تمرکز در کلاس درس هنگام مطالعه با قوای فکری و روانی انسان در ارتباط است. اگر کسی خود را بدون میل باطنی، مجبور به گوش دادن و درس خواندن کند، بدون شک قوای ذهنی و روانی‌اش، حواس او را از موضوع اصلی منحرف خواهد کرد. به همین دلیل برای افزایش تمرکز در مطالعه و کلاس درس، خود فرد نقش بسیار مهمی در موفقیت ایفا می‌کند.